Uitgangspunt bij het omgaan met de pup binnenshuis is, dat we altijd moeten voorkomen dat hij ongewenst gedrag kan vertonen, we moeten hem daartoe geen gelegenheid geven. Eigenlijk moeten we het zo zien te organiseren dat hij alleen gewenst gedrag vertoont waar we hem voor kunnen belonen, zodat hij dit gaat herhalen. Zo wordt dit dan gewoontegedrag dat zeer sterk is. Het is noodzakelijk dat we onze pup direct aanleren dat hij op een vaste plaats in huis ligt. Dat is zowel voor hem veilig en duidelijk, als voor ons prettig, want dan ‘struint’ hij niet rond en veroorzaakt hij niet allerlei problemen waar we dan weer op moeten reageren. We gaan hem in een bench leggen, die we op een voor hem prettige plek in de woonkamer plaatsen. Uiteraard gaat hij daar niet vanzelf in, we zullen hem moeten verleiden. Dat doen we met voer dat hij lekker vindt. We moeten er altijd op letten, dat we hem niet dwingen, maar verleiden. Het is zijn eigen keuze. Het liggen in de bench moet hij als prettig ervaren, alleen dan zal hij dit gedrag gaan herhalen. Zo passen we de leertheorie van Skinner toe.

We houden het deurtje eerst open, maar hij mag er niet zelf uit, dat bepalen wij. Als hij uit zichzelf de bench is binnengegaan, laten we hem de eerste keer heel even erin, dan halen we hem eruit. Zo bouwen we dit langzaam op. Bij het aanleren van het gedrag ‘liggen in de bench’, passen we ook de techniek van ‘shaping’ toe. Essentieel is dat ieder stapje in het leerproces succesvol moet zijn, we moeten de pup niet de fout in laten gaan, doordat wij te snel willen.

Als de pup eenmaal gewend is om in de bench te liggen, heeft hij een vaste plaats gekregen in huis. Een vaste plaats in huis geeft de hond rust en duidelijkheid. Hij hoeft niet te reageren op van alles en nog wat en voelt zich zo veilig en prettig. Na verloop van tijd (ongeveer een jaar of anderhalf) kun je de bench vervangen door een mand, als je dit wilt.

Een vuistregel is dat in het begin de pup iedere twee uur zijn behoefte moet kunnen doen. Het makkelijkste is om hem buiten dicht bij huis, als dat mogelijk is, te laten plassen en poepen, altijd op dezelfde plek. Heel snel zal hij dan alleen daar zijn behoefte willen doen, we leren hem dus zo een goede gewoonte aan. Ook bij de zindelijkheidstraining geldt het principe om ongewenst gedrag te voorkomen. Zorg er dus voor dat hij niet de gelegenheid krijgt binnenshuis te plassen of te poepen. Mocht dit onverhoopt toch gebeuren, heeft straffen geen enkele zin en kan dit zelfs averechts werken. Dit betekent dat we de pup de eerste tijd binnenshuis eigenlijk niet uit het oog dienen te verliezen. Vandaar dat de benchtraining, zoals hierboven beschreven, essentieel is. Uiteraard kan hij nog niet heel lang aan een stuk in de bench liggen. Op de momenten dat we niet met hem ‘aan het werk’ zijn binnenshuis, is het een goed idee dat hij met een dun lijntje aan je middel vast zit, zodat hij altijd in je nabijheid is.

Het is voor de hond prettig en het geeft hem een veilig gevoel als hij ’s nachts bij zijn eigenaars in de buurt kan slapen. Dit sluit ook aan bij zijn natuurlijk gedrag, want zo blijft de roedel bij elkaar. Bovendien is het handig voor de zindelijkheidstraining, omdat je hem dan gemakkelijk ’s nachts even kunt laten plassen Het is even uit proberen in het begin, maar meestal is één keer per nacht voldoende.

Direct een goede gewoonte aanleren, dat is ons motto! Als we vanaf het begin ervoor zorgen dat onze pup niet voorop loopt en niet trekt aan de lijn, zal hij dit later ook niet doen. Sterker nog, hij zal niet eens daartoe in staat zijn! Hoe kunnen we hem dit aanleren?

Laten we in gedachten houden, dat wij als roedelleider, als ranghogere, altijd het initiatief moeten nemen en dus voorop lopen en de richting bepalen. De pup, als ranglagere, moet op ons letten en moet voortdurend aandacht hebben voor ons. Het lopen aan de lijn wordt op deze manier een aandachtsoefening. Het is geen trucje dat de pup perfect moet uitvoeren, hij hoeft niet steeds aan onze voet te lopen en naar ons op te kijken. Het gaat om de aandacht die voor ons moet hebben, hij let voortdurend op ons, is van ons afhankelijk.

We gebruiken hiervoor een dunne en lichte lange lijn van ongeveer 6 meter. We gaan lopen en kijken hoe onze pup hierop reageert. Blijft hij staan of zitten, dan lopen we door, maar we stoppen, voordat de lijn strak komt te staan. Nu draaien we ons om, maken ons klein en verleiden de pup om in beweging te komen. Blijft hij weer staan/zitten, herhalen we dit. Na verloop van tijd heeft hij echt wel door dat hij mee moet lopen.
Een andere mogelijkheid is, dat hij direct voorop gaat lopen, als wij in beweging komen. Dan staan we stil en kijken hoe de pup daarop reageert. Stopt hij, dan draaien we ons om en lopen de andere kant op. Iedere keer als hij voorop gaat lopen, herhalen we deze procedure.

Als de pup niet stopt, wanneer wij stilstaan, maar verder door loopt, draaien we ons wat abrupter om en lopen de andere kant op. Wellicht zal hij dan hierdoor een rukje krijgen en daarvan schrikken. We kijken weer hoe hij hierop reageert. Loopt hij gewoon in onze richting, lopen wij rustig door zonder wat te zeggen. Is hij wat meer geschrokken en staat hij stil of gaat zitten, dan maken we ons klein en verleiden hem om in beweging te komen. Zodra hij gaat lopen, staan we direct op, draaien ons om en lopen verder.

Gedurende deze oefening moeten we helemaal niet praten tegen onze hond, we gebruiken uitsluitend lichaamstaal om met hem te communiceren. We hoeven hem niet te belonen, wanneer hij ons volgt, omdat we aansluiten bij het natuurlijke instinct van een hond: het volgen van een leider, iemand die verantwoordelijkheid neemt en die hem bescherming en rust geeft.

Deze aandachtsoefeningen doen we niet langer dan tien minuten achter elkaar, maar we kunnen ze wel vijf á zes keer per dag herhalen. Pas als de pup netjes naast ons mee loopt, kunnen we wat verder gaan wandelen. Houd in de gaten dat het gaat om het aanleren van een goede gewoonte en dat we moeten voorkomen dat de pup een verkeerd gewoonte aanleert. Het dagschema van onze pup ziet er dan ook zo uit dat we hem iedere twee uur zijn behoefte laten doen en daarna de aandachtsoefeningen trainen. Altijd als hij met ons aan de lijn wandelt, heeft hij aandacht voor ons en neemt geen initiatief, maar is afhankelijk van onze begeleiding en zorg. Dat geeft hem duidelijkheid, veiligheid en rust.

Voor het aanleren van deze vier gedragshandelingen passen we helemaal de theorieën van Pavlov en Skinner toe, zoals beschreven in ‘De omgang met uw hond, theoretische achtergronden’.

Eerst leren we het gedrag aan, zonder daarbij een signaal te gebruiken. We bekrachtigen dit gedrag met voer en geven daarbij een signaal, bijvoorbeeld het woordje ‘oké’. We creëren daarmee een geconditioneerde bekrachtiger.

Als de pup de gedragshandeling snel en goed uitvoert, koppelen we er een signaal aan, bijvoorbeeld een kort woordje al dan niet gecombineerd met een non-verbaal signaal. We spreken dit signaal op rustige, duidelijke toon uit, vlak voordat hij het gedrag daadwerkelijk vertoont. Het juiste tijdstip is erg belangrijk, het signaal moet echt bij de hond binnenkomen vlak voordat het gedrag optreedt. Alleen zo associeert de hond het signaal met het gedrag. Daarna volgt weer een positieve bekrachtiging. Het is heel belangrijk om geduld te betrachten. Wees er niet te snel van overtuigd dat de hond ‘begrijpt’ wat het signaal betekent, dat hij de associatie heeft gelegd tussen het signaal en het gedrag. We testen dit door het signaal één keer uit te spreken en daarna de reactie van de hond af te wachten. Vertoont hij niet binnen een paar seconden het gewenste gedrag, verleiden we of helpen we hem. We moeten vooral het signaal niet herhalen, hoe verleidelijk dit ook is. Het betekent eenvoudigweg dat de koppeling tussen signaal en gedrag nog niet tot stand is gekomen. Dat gebeurt zeker niet door het signaal te herhalen, sterker nog, hierdoor verliest het signaal aan betekenis. We kunnen alleen maar concluderen dat we een stap terug moeten in het leerproces.

De omgeving heeft ook een grote invloed op het gedrag. Als we de hond een gedragshandeling voor het eerst aanleren, kiezen we een rustige omgeving, waar hij niet afgeleid wordt. Het is goed om steeds dezelfde plek te kiezen. Als de hond het aan te leren gedrag daar goed uitvoert, wil dit nog niet zeggen dat hij het overal beheerst. We veranderen dan van omgeving, maar we moeten ons ervan bewust zijn dat we misschien een stapje terug moeten in het leerproces. Dit hangt ook af van onze hond, we moeten hem dus steeds goed observeren tijdens het leerproces, zodat we in kunnen schatten hoe sterk zijn leervermogen is.

Beheerst onze hond het gedrag in allerlei verschillende omgevingen, dan kunnen we ervoor zorgen dat dit gedrag in stand blijft door hem onregelmatig hiervoor te bekrachtigen. Dat betekent dat we hem niet iedere keer positief bekrachtigen, als hij gewenste gedrag vertoont, maar heel af en toe en zeer onregelmatig. De hond raakt daardoor als het ware verslaafd aan de bekrachtiger, net zoals wij verslaafd kunnen raken aan een fruitmachine die maar heel zelden ons beloont met het rinkelen van de muntstukken die eruit komen rollen!

De laatste fase treedt op wanneer het aangeleerde gedrag een gewoonte wordt. Het is moeilijk te bepalen wanneer dit optreedt, maar als het zover is, kan de hond niet anders als gaan zitten bij het signaal ‘zit’. In principe is een bekrachtiger dan niet meer nodig. Het volstaat om hem heel sporadisch positief te bekrachtigen. Als we onze hond zo hebben opgevoed dat al het gewenste gedrag gewoontes zijn geworden en we voorkomen hebben dat er ongewenst gewoontegedrag is ontstaan, dan leven onze hond en wij daadwerkelijk samen als een roedel vol harmonie.

We verleiden de hond om te gaan zitten door een brokje boven zijn neus langzaam naar achteren te bewegen. Gaat de pup nu niet vanzelf zitten, helpen we hem een beetje door zachtjes zijn achterlijf naar beneden te drukken. Als hij eenmaal zit, bekrachtigen we dit gedrag met een brokje en geven daarbij een signaal, bijvoorbeeld ‘oké’. Om een goed resultaat te bereiken, is het van belang om verder niet te praten, dat leidt de pup alleen maar af van waar het om gaat, namelijk het zitten. We herhalen dit drie á vier keer. Daarna gaan we verder met aandachtsoefeningen. Vervolgens oefenen we weer een aantal keer het zitten.

Als de pup snel en goed gaat zitten, kunnen we er een signaal aan koppelen, bijvoorbeeld het woordje ‘zit’. Vlak voordat hij gaat zitten, spreken we dit woordje op een rustige, maar duidelijke toon uit. Daarna volgt weer een bekrachtiging. Als na verloop van tijd de hond snel gaat zitten na ons signaal ‘zit’, is de associatie gelegd. Dan veranderen we van omgeving en kijken of de hond daar ook het gewenste gedrag vertoont. Eventueel moeten we een stapje terug in het leerproces, dat hangt af van het leervermogen van onze hond. Tot slot passen we het principe van de onregelmatige bekrachtiging toe, zoals hiervoor besproken, om het gewenste gedrag in stand te houden. Uiteindelijk zal het zitten een gewoonte worden en kan de hond niet anders dan dit gedrag automatisch uitvoeren telkens wanneer het signaal ‘zit’ optreedt.

In grote lijnen volgen we dezelfde handelswijze als bij het aanleren van het zitten. Het afliggen is voor de meeste pups moeilijk om aan te leren. Ze moeten zich dan echt overgeven en rustig worden, dat is niet altijd gemakkelijk. We moeten ons er dus van bewust zijn dat het leerproces veel tijd in beslag zal nemen en we moeten het heel langzaam en met veel geduld stapje voor stapje opbouwen.

Eerst moet de hond gaan zitten. Daarna verleiden we de hem om te gaan liggen, we gaan hem vooral niet dwingen. We houden een brokje voor zijn neus en bewegen dit langzaam naar de grond. We houden het daar, totdat hij ligt. Dan pas mogen we hem dit brokje geven. Als hij hier niet op reageert, maar blijft zitten, houden het brokje nog iets dichter bij zijn neus en bewegen het weer heel langzaam naar de grond. Geduld is hierbij een schone zaak! Is het ons gelukt hem te laten liggen, mogen we dit maximaal nog een keer herhalen. Als het heel moeilijk is gegaan, herhalen we het liever helemaal niet meer. Het is namelijk heel belangrijk om ieder trainingsonderdeel te eindigen met een succeservaring. Te lang doorgaan kan ertoe leiden dat je die succeservaring niet meer bereikt en dat heeft een negatieve werking op het leerproces.

Als de pup snel en makkelijk te verleiden is om te gaan liggen, koppelen we er een signaal aan, het woordje ‘af’. We volgen daarbij dezelfde procedure als bij het aanleren van het zitten, zoals hierboven beschreven. Heeft hij de associatie tussen ‘af’ en het gaan liggen goed ‘begrepen’, veranderen we weer van omgeving en trainen daar verder. We zullen de hond langere tijd iedere keer moeten blijven bekrachtigen, juist omdat het een lastig aan te leren gedrag betreft. Ook de onregelmatige bekrachtiging zullen we langer moeten volhouden, totdat de fase van het gewoontegedrag intreedt.

Als de hond uiteindelijk het afliggen onder alle omstandigheden goed beheerst, kunnen we hem gaan leren te blijven liggen totdat wij hem ophalen. We gebruiken hiervoor zowel een verbaal signaal, het woordje ‘blijf’ als een non-verbaal signaal, een stopteken met de handpalm naar de hond toe gericht.

Nadat de hond is gaan liggen, geven we beide signalen tegelijkertijd en wachten een paar seconden. We moeten de hond heel goed in de gaten houden en alert reageren op tekenen die aangeven dat hij van plan is op te staan. Zover moeten we het niet laten komen, we zijn hem voor. Na die paar seconden krijgt hij een positieve bekrachtiging. Hij mag opstaan, we lopen een stukje en herhalen de oefening. Zoals eerder gezegd, moeten we dit niet te vaak herhalen, de trainingssessie beëindigen we altijd met een succeservaring voor de hond.

We passen nu het principe shaping toe en laten de hond eerst steeds langer liggen, terwijl wij naast hem blijven staan. Pas als hij geruime tijd blijft liggen, kunnen we een begin maken met bij hem weg te gaan. Ook hier passen we weer shaping toe, letterlijk stapje voor stapje bouwen we dit op. Eerst een stap bij de hond vandaan en weer terug. Dit herhalen we totdat dit altijd goed gaat. Dan twee stapjes en weer terug, enzovoorts. Als de hond goed blijft liggen, terwijl wij een flink aantal meters bij hem vandaan zijn, kunnen we de oefening verzwaren door uit het zicht van de hond te verdwijnen. Een andere verzwaring is een oefening om te kijken of de hond over voldoende prikkelbeheersing beschikt, dat wil zeggen dat hij onder allerlei soorten afleiding blijft liggen. Ik heb eens gezien hoe een Benedictijner monnik een Sint Bernardhond deze prikkelbeheersing trainde door voor hem op en neer te springen terwijl de hond op de grond lag, ja zelfs sprong hij over de hond heen!

Misschien wel de moeilijkste gedragshandeling om aan te leren, is het hierkomen op een signaal vanuit een situatie als de hond los is. Het is daarom zo lastig, omdat de hond eigenlijk buiten onze invloedssfeer is en wij geen mogelijkheden hebben hem op afstand te corrigeren. We moeten dus een heel nauwgezette route volgen, opdat we uiteindelijk tot een succesvol eindresultaat komen. Zoals bij al het aan te leren gedrag geldt ook hier dat we altijd moeten voorkomen dat de hond een verkeerde gewoonte aanleert. We moeten niet in een situatie verzeild raken, dat we geen invloed meer hebben op onze hond. Dat betekent in feite dat we hem niet los moeten laten in situaties of omgevingen waarin het noodzakelijk is hem een keer bij ons te roepen. We kunnen gerust stellen dat al onze inspanningen tevergeefs zijn geweest als de hond een keer niet komt wanneer wij hem roepen!

We beginnen de oefening in een rustige omgeving. De pup is aan een lange lijn en mag even zijn eigen gang gaan. Als hij op ons let, maken we ons klein en verleiden hem om bij ons te komen. Dat kan met wat hoge geluidjes of met uitnodigende lichaamstaal en in ieder geval met voer. Wat we niet moeten doen, is het signaal ‘hier’ gebruiken. Langzaam halen we de lijn in en laten de pup bij ons komen. Als hij voor ons is gekomen, verleiden we hem tot zitten. Daarna krijgt hij een positieve bekrachtiging. De hele gedragshandeling bestaat dus niet alleen uit het hierkomen, maar daaraan toegevoegd is het voor ons zitten. Later is dit van belang, als we hem willen aanlijnen, dat is makkelijker om te doen als hij rustig voor ons zit.

Als de pup op deze manier snel en makkelijk bij ons komt, koppelen we daaraan het signaal ‘hier’. We geven dit signaal direct nadat de hond onderweg is naar ons toe. Na verloop van tijd geven we eerst het signaal ‘hier’ en we kijken hoe de pup reageert. Als hij niet meteen aanstalten maakt om bij ons te komen, is de associatie nog niet gelukt en moeten we een stapje terug in het leerproces. Reageert hij na enige tijd snel genoeg en komt hij steeds bij ons op het signaal ‘hier’, voeren we de oefening uit in een andere omgeving.

We blijven heel lang, misschien wel een jaar, het hierkomen oefenen met de hond aan de lijn. We verzwaren de oefening voortdurend door steeds meer afleiding op te zoeken met als eindpunt de zwaarste afleiding: andere honden. We kunnen de hond dus alleen maar loslaten in een omgeving waar dit kan, waar hij niet weg kan en waar we hem niet hoeven te roepen, maar net zolang kunnen wachten totdat hij als het ware vanzelf bij ons komt. Pas als hij de oefening ‘hier’ tot in de hoogste perfectie onder alle omstandigheden beheerst, gaan we deze oefening uitvoeren als de hond los is. We moeten ervoor zorgen dat de hond de oefening altijd succesvol uitvoert, de shapingtechniek is hierop weer volledig van toepassing.